Monday, November 26, 2012

Taariikhdii iyo fankii Xasan Sheekh Muumin

Taariikhdii iyo fankii Xasan Sheekh Muumin




Cali Seenyo


Hassan Sh Muumin waxa uu ahaa abwaan caan ah

Xasan Shiikh Muumin, oo ahaa abwaan weyn oo Soomaaliyeed, ayaa ku geeriyooday magaalada oslo ee dalka Norway, habeennimadii xalay oo bishan January ahayd 16.



Dhegayso barnaamijka
http://www.bbc.co.uk/somali/news/story/2008/01/080117_obituary1.shtml

somali



Abwaan Xasan Shiikh muumin, Alle ha u naxariistee, waxaa uu ka mid ahaa odayaasha uga fac iyo magac weyn fanka Soomaalida.



Riwaayaddiisii Shabeel Naagood oo ay dad badani ku tilmaamaan in ay tahay horyaalka Riwaayadaha Soomaaliyee ayaa maskaxdiisa ka soo fushay.



Barnaamijkan oo ay BBC-du ku eegeyso hal abuurkii Abwaan Xasan Shiikh Muumin, waxaan ku billaabayaa barnaamij ay BBc-du hadda ka hor ka sameysay abwaanka, oo ku saleysan Riwaayaddiisa Shabeel Naagood oo tiyaatarkii Muqdisho lagu duubay, waxaa barnaamijkaasi sameeyay Maxamed Rashiid Shiikh Xasan oo xilligaas ka tirsanaa BBC.



Heesta Ramadanka ee Marxab Marxab ayaa ka mid ah kuwa lagu xasuusto oo isaga qudhiisa uu ku luuqeyay.



Waxaad kaloo ku maqleysaan barnaamijkan gaarka ah mid ka mid ah heesaha uu sameeyay abwaanka Xasan Sh Muumin, waa heesta Laaleys oo ay ku luuqeyso fannaanadda caanka ah Hibo Maxamed.







Ugaasyadaii soomaray Beesha Gadabuursi: Mandaluug Dir Suldanada Awdal

Image


Taariikhda Ugaasyada Gadabuursigu, Waa Taariikhda Ummadda Gadabuursiga





Magacyada Ugaasyada beesha Gadabuursi / Samaroon



Courtesy of Saylac.com:-Sida ku cad buuga tariikhda qadiimka ee Adal lagu qoray waxa markii ugu horeysay tariikhda loo soo saarey wakhtigii iyo magacyadii Ugaasyada Beelaha Samaroon iyo goobtii lagu caleemo saarey ee dhulka la odhan jiray Adal waxayna kala yihiin sidatan hoos ku qoran:

Tiradii Ugaasyada Beelaha Samaroon ayaa lagu sheegay 60 Ugaas waxaana ugu magacyo weynaa 16 Ugaas ee hoos ku qoran ( Tariikhda boqortooyada Adal) found by Saylac Media at Harar Old Museum .



Magaca Ugaaska Tariikhda caleemo Saarka Goobta lagu Caleemo Saarey

Ugaas Cali 1639 kii Saylac

Ugaas Cabdi Ugaas 1639 kii Saylac

Ugaas Xuseen Ugaas Cabdi 1664. Saylac

Ugaas Cabdile Ugaas Cabdi 1665. Saylac

Ugaas Nuur Ugaas Cabdi 1698 Saylac

Ugaas Hiraab 1733 Saylac

Ugaas shirdoon 1750. Saylac

Ugaas samatar 1772 Saylac

Ugaas Guuleed. 1812. Saylac

Ugaas Rooble 1871. Harawo

Ugaas Nuur Ugaas Rooble 1835. Saylac

Ugaas Rooble ugaas nuur .1888. Saylac

Ugaas Cilmi warfaa 1898 Harawo

Ugaas Cabdi Ugaas rooble. 1938. Harawo

Ugaas Doodi 1948 Harawo

Ugaas Rooble Ugaas Doodi 1952. Harawo

Ugaas Jaamac Muxumed 1960 Harawo

Ugaas C/rashiid Ugaas Rooble. 1985- Hada waa Ugaas Borama



About these ads Share this: Share

Facebook1TwitterGoogle +1PrintEmailLinkedIn

Xildhibaanada Beesha Isaaq iyo siyaasiintooda Hargaysa oo ka dagaalamaaya in Professor Samatar loo magacaabo Ra’iisal-Wasaare


maqaalkan oon nedka ka soo guurinay maxaa ka jira ? Ma dhabaa ? Bal Dirka Koonfur hadii aad u warheysaan arrintan ka falaanqooda?

Xildhibaanada Beesha Isaaq iyo siyaasiintooda Hargaysa oo ka dagaalamaaya in Professor Samatar loo magacaabo Ra’iisal-Wasaare


Wadhaf News-Sep.24, 2012: Dadka siyaasada u dhuun daloola ayaa la socda in hirdi weyn oo siyaasadeed Muqdisho ka jiro mudooyinkii ugu dambeeyay ee ay socdeen hawlihii lagu soo afjaraayay dawlidii ku meel gaarka ahayd ee wakhtigeedii dhamaaday. Hirdigaa siyaasadeed oo weli socdaa waa mid dibada soo dhigay siyaasado guracan oo beesha Isaaq ku soo bandhigtay Muqdisho balse raad ku yeelan doono siyaasadaha u dhexeeya beelaha Waqooyiga Somalia.





Waxaan ogsoonahay olalihii doorashada Madaxweynuhu intuu socda, beesha Isaaq ay gabi ahaanba la safteen Sheekh Shariif iyagoo ka baxay axdi ay la galeen Professor Samatar oo ay deggaan ka so wadajeedaan. Go’aanka xildhibaanada Isaaq wuxuu ka dambeeyay markii xukumada Silaanyo ergo saddex nin ah oo Duur (Wasiirka Gudaha S/L) hogaaminaayo qarsoodi ugu dirtay Muqdisho saddex maalmood ka hor doorashada Madaxweynaha Somalia. Ergadaasi waxay xildhibaanadii Isaaq ka dhaadhiciyeen in beesha Isaaq ina Samatar wax cod ah siin, waxayna arrinta u dhigeen in Dr Samatar khatar ku yahay danaha Isaaq isla markaana uu wiiqayo miisaanka Somaliland marka dib loo bilaabo wadahadalada ay Somalia la wadeen. Laakiin sobobta ay Professor Samatar ku diidan yihiin way ka gun dheertahay sidaas ay u dhigeen.



Waxaa cadaatay in Beesha Isaaq toos uga safato Dr Samatar oo ka soo jeeda Beesha Gadabuursi isagoo ah aqoonyahan midnimada Somalia ay mabda’ u tahay. Kadib markii doorashadii madaxweynuhu ay dhamaantay waxa loo gudbay olalihii jagada Ra’iissalwasaraha oo dhextaal beesha Direed iyo Darood.



Shir ay isku yimaadeen beelaha Direed todobaadkan waxaa lagu go’aamiyey in beelaha Direed si wadajir ah ugu taageeraan Professor Samatar in loo magacaabo jagada Ra’iisal Wasaaraha. Waxayna isku raaceen in go’aankooda u gudbiyaan madaxweynaha Somalia. Haseyeeshee, go’aanka beesha Direed waxa si toos ah uga horyimid beesha Isaaq oo iskood toos ugu tagay Madaxweynaha kana dalbaday inuuna marnaba Profassor Samatar uu magacaabin Ra’iisal wasaare. Cidkale oo Dir ah xildhibaanada Isaaq may taageerin balse waxay Madaxweynaha u sheegeen oo kaliya in ay ka soo horjeedaan magacaabida Professor Samatar. Go’oankaa beesha Isaaq wuxu cadeynayaa in beeshaasi si cad u tageertay in Ra’iisal Wasaaruhu ka yimaado beelsha Daarood . Go’aankaa beesha Isaaq wuxuu daaha ka rogay cadaawada ay uu hayaan beesha Gadabuursi iyagoo iska dhaadhiciyay inuu Professor Samatar iyaga khatar ku yahay ugana roontahay inay taageeraan nin Darood ah halkii ay walaalkooda Waqooyiga ka soo jeeda ay taageeri lahaayeen.



Yaa u fadhiyay in beesha Isaaq la saftaan nin Daarood ah kana saftaan Professor Samatar oo marna Dir la ah Isaaq marna Waqooyi ka soo jeeda sida Isaaqa, marna ah aqoon yahanka ugu cilmi badan soomali?



Tan iyo intii la galay ololaha lagu hananaayo jagooyinka ugu sareeya ee madaxda dawlada, beesha Isaaq geed dheer iyo mid gaaban waxay u kortay sidey isku hortaagi lahayd in beelaha Gadabuursi wax ka noqoto Somalia . Ficikaa guracan iyo hagardamooyinka ay ku kaceen beesha Isaaq waxay ka turjomayaan farsamo xumo siyaasadeed oo khasaare weyn u keeni doontaa Waqooyiga Somalia. Halkaana waxaa lagu xabaalay wadajirkii iyo wada noolaashii beelaha Woqooyi waxaana sobobta iska leh beesha Isaaq oo wadajirkii Waqooyiga ku xabaashay Moqdhisho.



Shiki kuma jiro in weli beesha Isaaq iyo siyaasiintooda Hargaysa wadaan hawgalo salkoodu yahay inay siyaasada Somalia ku talaalaan ujeedooyinkooda siyaasadeed oo ay ugu weyntahay in somalida laga dhaadhiciyo in Waqooyigu la micno yahay Isaaq, beelaha kale ee Waqooyiguna ay ku jiraan shandada Isaaq. Fikirkaa xaqiiqada ka duwan ee beesha Isaaq ka midaysan tahay oo ahaa mid ay hoos-hoos u wadi jireen wuxuu ku soo shaac baxay Muqdisho, balse ismay weydiin khaladkaa siyaasadeed awaaqib xumada uu iyaga ku yeelan doono. Waxaana hubaal ah in ciyaarta ay Muqdisho ka dheeleen, xaladeedu ka dhici doonto Waqooyiga.



Aan soo afjarno maqaalkee, Madaxweynaha cusub iyo beelaha konfureed waxaa iyagana hortaala inay kala doortaan Gooni-goosatada beelaysan iyo beelaha kale ee woqooyiga deggan ee aaminsan midnimada iyo wadajirka somaliyeed.



Wadhaf News



Magaalada Marka oo ay isbaarooyin soo dhigteen ciidamo qaab Qabiil ku socda



Tuesday, 13 November 2012 12:31
Written by Axmed


Ciidamo ka tirsan dowlada Somalia oo qaab qabiil ku socda ayaa isbaarooyin soo dhigtay qaar ka mid ah wadooyinka magaalada Marko ee gobolka Sh/hoose.







Qaar ka mid ah dadka degaanka ayaa sheegay in isbaarooyinkaas cusub ay bilaabeen iney gaadiidka xamuulka iyo kuwa rakaabkaba ka qaadaan lacago kala duwan, iyagoo isticmaalaya boonooyin ay soo sameysteen.



Gudoomiyaha magaalada Marka Axmed Macalin Cabdi (Cukaash) ayaa cambaareeyey isbaarooyinka la soo dhigay magaalada Marka qeybo ka mid ah, isagoo sheegay in maamulku uusan waxba ka ogeyn, kuna baaqayo in si deg deg ah loo qaado.



“Maamulka gobolka iyo kan degmada kama war qabaan isbaarooyinkaas lacagaha looga qaadayo gaadiidka ee saaka Marko la soo dhigay, waxaa ka dambeeya arintaas taliye urur ka tirsan ciidamada milateriga oo magacisa la yiraahdo Liibaan” ayuu intaa ku daray gudoomiyaha



Isagoo hadalkiisa sii wata ayaa gudoomiyaha magaalada Marka waxaa uu sheegay in isbaarooyinkan ay ka dambeeyeen rag siyaasiyiin ah oo uu xusay iney awood qabiil sheeganayaan wuxuuna madaxda sare ee dowlada ugu baaqay iney arintan wax ka qabtaan haddii kale ay shacabka magaaladaas sameyn doonaan kacdoon ay kula dagaalamayaan ciidamada isbaarooyinka soo dhigtay.





















Udublandnews.com.





Comments



0 #4 Maxamed 2012-11-16 03:29

Asc wa Max'ed Muqtar Max'ed oo jogo JAMAAME cadey, war Cukaash Mamulkisa wu jira wana taager sanahay lkn kan Gobolka wax jiro ma ahan wayo ninkas xun ee Garraha ah waxa u magacabey Jagadaas H.gidir oo uu dabo dhilif u ahaa. Tan kale Cukaash muxu la calaa calayaa mu dhaho Bimalow iska celiye caloshod u shaqeys tayaalka Qabiil u dhul balaarinaya ileen dalku dowlad kama jirtee wa sual an jwbteda ka sugeyno Cukaash--- tan kale degmo iyo tuulo ka mid ah G/Sh/Hose wa inan madax ka noqonaa mana ahan inan kaliya MARKO kuso arurno wayo inama deqdo hadi ay ina deqdana berri ka maalin wa inalaku so gelaya marka Shalambod laso dhaafo-- tan kale nin kasta kamid ah BIIMAAL hadu xil ino qabto yanan mucaaridin wayo taa aya ah wadada kali an ku gaari karno gacan ku heynta Dhulkena gebigiis aniga Cukaash ku laf ma ihi wana taager sanahay wayo wa walalkey wuxuna 100% ii dhaamaa Indha Cadde--- tan kale Biimaal hala hadlo kuwa dowlad ku shega u matalo hana kala hadlen dowladu sababta Garre Gobolka madax loga dhigey kuwa qurba jogtana haka hadlen warbaa hinada Somaliyed. Mahad sanidin.....

Quote





0 #3 Saeed 2012-11-14 23:20

Talo Ku Socoto dhamaan dhalinyarada Biyomaal ee ku nool qurbaha ,,,waa inaan ku labaaa wadankii oo aan dadkeena cawinaa oo aynu madax ka noqonaa ,,magalooyinka oo dhan ,,dhulkeenka waa dhul barwaqo ah ,,lakiin hada dadkale ayaan mamuulo.Waa Inaan madax ka noqonaa dakada Mgalada Marko ,,,Airporka magalada lanbar 50 iyo kan ceel ahmed,,magaalda shalanbood ,,magalada marko ,,magalada ceeel waregoow,,,buul o,,janaale,,,ja mmale ilaa iyo kismaayo...waa iaan wadankii aad oo dadkeena u fa ideeynaa,,manta nin walbo wadankiisa ayuu ku labtaa dadkiisa ayuu wax u qabtaa

Quote





0 #2 Biimaal Boy 2012-11-14 12:06

Maasha'allaah waa nin culus Cukaash, waa nin u daacad ah dadkiisa iyo dowladisaba, cabsi ay naga qabaan Tuugada habar gidir waxey nagu tilmaameem inaa nahay shabaab

Quote





+1 #1 dagaal 2012-11-13 15:04

gudoomiye cukaashe waad mahadsantahay , gudoomiye nin aan gadoodin oo aan gumaysi diidin gunnimo kama baxee maanta ayaan fursad haysanaa ee ina gali dagaalka aan ku garab galee ilaahay idinkiis guusha inagaa u dambeeyne

Quote



Refresh comments list

Taarikhda Beesha Biimaal Maxamed Xiniftire Mahe Dir





SILSILADDA TAARIIKHDA BIIMAAL (Qeebta 2aad)


Thursday, 05 July 2012 11:55
Written by Axmed


10 Oct 1993 Filonardi iyo sxbadii oo Markab ay wateen ka raacay magaalada Marka (kadib markii odayaashii heshiis la saxiixdeen) ayaa waxaa weerar ku qaaday Biimaal, ka dibna waxaa laga dhaawacay hal nin.







Talyaaniga oo arintaas aad ugu xanaaqasan waxey magaalada Marka u duqeeyeen si aan naxariis laheyn, waxeyna maxaabiis ahaan u kaxeysteen ilaa 15 odey oo magac weyn lahaa.



Ficilkaas xooga leh ee Marka Talyaanigu u isticmaalay wuxuu Talyaanigu usuurto geliyay in meelo badan oo ay ka mid ahaayen Eritrea,Cadan,Zanzibaar iyo Muqdisho laga aqoonsado awoodiisa lagana baqo.



Nov. 1893 sidoo kale waxaa socday dagaal u dhaxeeyay beesha Wacdaan iyo Talyaaniga, markii dagaalka Wacdaan iyo Talyaaniga dhacay, Biimaal waxey Xireen suuqii Marka si ay taageero ugu muujiyaan beesha Wacdaan isla markaasna ay u gooyaan isgaarsiinta Muqdisho iyo Marka. kadibna Biimaalkii waqooyiga Marka deganaa waxey xiriir fiican la yeesheen hogaamiyaasha Wacdaanka.



Arintaas waxey Talyaaniga ku qasabtay inuu qabsado magaalo xeebeedka Jasiira ee ku taala waqooyiga magaalada Marka,



Isla mudadaas waxaa la dilay maamulhii Talyaaniga ee magaalada Marka Mr Giacomo Trevis oo uu dilay nin dhalin yaro ah oo udhashay beesha Biimaal, lana oran jiray Cumar Xasan Yusuf, sida la sheegay Cumar wuxuu kasoo baxay Masjid la oran jiray Shekh Cusmaan, kadibna wuxuu arkay Giacomo oo xeebta Marka lugeynaya halkaas ayuu tooreey(middi) la dhacay.



Talyaaniga markii in muddo ah uu baaray sawabta loo dilay Giacomo iyo cidii ka dambeysay, wuxuu aad uu ugu shakiyay dhoowr reer aw Ashraaf ahaa Culumana u badnaa in ay arintaas ku lug lahaayeen, kadibna wuu xir-xiray.



Nimankaas la xiray waxaa ka mid ahaa qaadi magac weyn lahaa oo la oranjiray Shariif Cusmaan.



Ragaas Culumad ah oo markii dambe oo loo gudbiyay xaruntii Talyaanigu ku lahaa Xamar, markii dambe waa la waaayay halkii ay ku dambeeyeen (Geeri iyo Nololba), nimankaas oo laga ogaa afduubkoda xeebaha Banaadir oo dhan waxaa la sheegay Markii dambe in Zanzibaar loogu Maahmaahi jiray (qofkii xabsiga Banaadir gala meeydkiisa un baa kasoo baxa) taas oo ay ola jeedeen Culumada Ashraafta ah oo la waayay halka ay ku dambeeyeen.



Kadibna maamulihii cusbaa oo Giacomo lagu bedelay wuxuu isku dayay in uu odayaasha Biimaal kala qeybiyo wuxuuna mushaar laaluush ah uu qoray (120 Thalers sanadkii), odey magac weyn lahaa oo la oran jiray Xaaji Cali Ciise, hase ahaatee ninkaas kuma guuleysan arintaas waayo Xaaji Cali Ciise waa ka diiday laaluushkaas.





Lasoco Qeebta 3aad





W/Q



Maxamed Shekh Xasan



Axmed Nuur



Udublandnews.com.









Somali Gaal Xambaarsan Gumeyste ah Sawir



October 17, 2005 - 13:20


Axmed Maxamed Qaybe - Xoreyntii Somaliland iyo israacii Somalia







Qaran News, 17 Oct. 2005=



“SI AANAY TAARIIKHDU U LUMIN"



Sida ummadaha kale u qoraan taariikhdooda Somalidu uma badna inay taariikhdeeda qorto sababta oo ah far aynu wax ku qorno oo aan jirin ka hor 1972-kii, oo Dawladii waqtigaas jirtay ay go’aamisey in aynu qaadano xuruufta Latinka. Waxaa la inoo yiqiinay amaba aynu ahayn “oral society”. Xuruuftaas Latinka waxaynu kaga kaaftoonay luqadihii shisheeyaha ahaa ee maamulka xafiisyada iyo saxaafadda loo isticmaali jiray. Hase yeeshee , ma jiraan, hadday jiraana way yaryihiin, qoraallo taariikhiya oo fartaas loo adeegsaday.



Qoraalkaygan koobani wuxuu ku saabsan yahay xorayntii Somaliland iyo is-raacii Somalia ee 1960-kii.



Anigu magaalada Cadan, Koonfurta Yaman ayaan ku dhashay. Waqtigaas waxay ahayd mustacmarad Ingriis. Malcaamad Quran iyo dugsiyaba halkaas ayaan ka galay, ka dibna dhawr sannadood ayaan shorthand typist ugu shaqeeyey Taliskii Sare ee Ciidamadii Cirka ee Boqortooyada Ingriiska. (Royal Air Force Command, Aden).



-kii Xukuumaddii Ingriiska ee Somaliland ayaan codsi shaqo-siin ah u soo qortay, waanay iga oggolaatay. 18-kii June 1954-kii, ayaan madaarka Hargeysa ka soo degay. Magaalada Hargeysi aad bay waqtigaas u koobnayd, una qurux badnayd. Waxay ahayd meel cimiladeedu wanaagsan tahay aan boodh iyo qashin toona lahayn, oo dhulka intiisa aanay daaro ka dhisnayn cagaar ahayd , dhirta waaweynina ku badnayd - A picturesque town. Mujtamac is- wadayaqaana, isna jecel oo kan maanta aad uga yar, ayaa ku noolaa. Bulshadii waqtigaas Hargeysa joogtay wax yar baa ka sii qiiqaya.



Waxaan shaqo ka bilaabay Xafiiskii Maamulka Degmada Hargeysa (District Office) amaba xafiiska D.C.ga, siday Somalidu u tiqiiney. Waxaa laygu magacaabay District Clerk oo derejo sare waqtigaas ahayd. Muddadii aan xafiiskaas hayey dhacdooyin badan ayaa i soo maray, waxaase xusuus gaar ah igu reebay laba arrin:



Heshiisiintii Xukuumaddii Ingriiska ee Somaliland iyo Suldan Cabdillahi Suldan Diiriye (Suldankii Beesha Cidagale - Alle ha u naxriistee). Arrintii murugada lahayd ee Haud iyo Reserved Areas Dawladda Ingriisku ku wareejisey Dawlada Ethiopia, 1955-kii.



Suldan Cabdillahi Suldan Diiriye



Maalin maalmaha ka mid ah ayuu Toni Scawin oo waqtigaas ahaa D.C.gii Hargeysa xafiiskaygii iigu yimid isagoo warqad sir ah gacanta ku sita. Warqaddii ayuu ii dhiibay. Wuxuu talo iga weydiiyay arrintii warqadaas ku qornayd sida wax looga qaban karo. Warqadda waxa soo direy Chief Secretary Shirley oo maalmahaas hawlgab Somaliland uga bixitimayey, waxaanay ku saabsanayd Suldan Cabdillahi Suldan Diiriye. Wuxuu Shirley warqadiisa ku soo qoray isaga iyo Suldan Cabdillahi inay colloobeen, taas daradeedna uu Suldanku Xukuumadda Somaliland kaga maqan yahay. Maadaama Shirley dalka ka tegayey, wuxuu soo jeediyey Suldanka in lagu dayo bal inuu oggolaado inuu Xukuumadda la heshiiyo.



Waqtigaas ay Xukuumadda is-hayeen, Suldaan Cabdillahi wuxuu noogu yimid Magaalada Cadan oo berigaas ahayd mustacmarad Ingriis. Waxaanu ku dejiney Naadigi Somalilda ee Cadanweyn (Crater) oo aan anigu madax ka ahaa. Isbarasho wanaagsan ayaa Suldanka na dhexmartay, taasoo ay sii xoojisey qaraabanimo aanu isku aqoonsanay. (Ayeydey Hooyo ayaa ka soo jeeday Beesha Suldanka). Scawin waxaan u sheegay in Suldan Cabdillahi xidhiidh fiicani naga dhexeeyey oo anigu aan ula tagi doona arrintii Shirley soo jeediyay. Maalintaas galabnimadeedii Dooxa Hargeysa ayaan dhinaca Koonfur uga tallaabay, anigoo ku socda gurigii Suldanku degganaa. Qolkiisii fadhiga markaan galay, Suldanka waxaa ku hareeraysnaa odayaal dhowr ah. Farxad ayuu igu soo dhoweeyey inkastoo dareen galay. Meel gooni ah ayaanu labadayada oo keli ahi fadhiisanay. Arrintii aan u socdey ayaan u sheegay. Cabbaar ayuu aamusay isagoo fekeraya. Wuxuu igu yidhi Ingriis waa I xumeeyey. Sidaas oy tahay odayaasha Reerka ayaan talo ugu noqonayaa ee laba beri ka dib igu soo noqo. Sidaas ayaan D.C Scawin ku wargeliyay.



Ku noqoshadaydii Suldanku wuxuu ii sheegay in aanu waxba ka qabin inuu la heshiiyo Xukuumaddii Somaliland iyo tan Walayaa-ba, hadday ballan qaadayaan inay u soo celiyaan dhul balladhan oy Militariga Somaliland (Somaliland Socuts) ka dagganaayeen. Waxaan ugu jawaabay ballan ayaan D.C. Scawin kaaga soo qabanayaa ee kala hadal arrintii dhulka laga haystey, waanu aqbalay. Shardi fudud ayuu ku xidhay oo ah in aan anigu ka turjubaano, isagoo kalsooni darro ka muujinayey turjubaanadii Xafiiska D.C.ga joogey.



Kulankii Suldan Cabdillahi iyo D.C Scawin ayaa dhowr maalmood ka dib qabsoomay. Dhulkuu Suldanku codsaday in loo celiyo markii laga wada hadalay, D.C. Scawin wuxuu ballan qaadey inuu Xukuumada gaadhsiiyo, wuxuuse ku adkaystay go’aanka kama dambaysta ahi inuu ku xidhan yahay Wasiir-al-Mustacmaraadkii Ingriiska ee fadhigiisu ahaa London, caasimadda Ingriiska. Wuxuu kaloo uu Suldanka u sheegay in mushaharkiisii dhowrkii sannadood ay Xukuumadda is-hayeen xisaab gaar ah loogu shubay, markuu doonana uu qaadan karayo.



Heshiiskaas ka dib, markuu Suldanku la kulmayo Saraakiishii Ingriiska ee Xafiiska D.C ga, wuxuu ku adkayasan jirey in aan anigu ka turjubaano. Calankii Buluuglaha ahaa ee Somalia



Bishii October, 1954-kii horraanteedii ayaa Suldan Cabdillahi oo cadho ka muuqato noogu yimid Xafiiskii D.C.ga. Wuxuu D.C Scawin u sheegay in 12kii October, 1954-kii calankii bulugulaha ahaa ee Somalia la saari doono daartii Xisbiga S.Y.L ee Hargeysa. Wuxuu intaas ku daray inay dad had-hadlayaan oo leeyihiin lama saari karo. Haddii munaasabadaas nalagu soo farogeliyo, wixii ka yimaadda masuul kama noqon doonno, ayuu yidhi. (Suldan Cabdillahi waxa lagu eedeyn jirey inuu ahaa taageere Xisbigii S.Y.L. ee gobanimo-doonka ahaa, taasoo ka mid ahayd arrimihii ay Xukuumaddii Somaliland isku maandhaafeen).



Si kastaba ha ahaatee, D.C. Scawin maalin ka dib ayuu shir u qabtay odayaashii magaalada Hargeysa. Wuxuu u sheegay in aanay Xukuumaddii Ingriisku jeclayn Xisbigii S.Y.L oo lagu xaman jirey Shuuci, balse ay xaq u leeyihiin inay daartooda saaraan calanka ay doonaan. Wuxuu ka digey in lagu faro galiyo.



Haud iyo Reserved Areas



-tii January, 1955-kii, ayey Dawladda Ingriisku magaalada London kaga dhawaaqday war murugo leh, kuna saabsanaa Heshiis (Agreement) ay bishii November, 1954-kii la gashay Dawladda Ethiopia, kuna wareejinayso Haud iyo Reserved Areas, laga bilaabo 28kii February, 1955-kii. Dawladda Ingriisku waxay Heshiiskaasi u cuskatay Mucahado labada Dawladood (Ingriiska iyo Ethiopia) dhexmaratay dabayaaqadii Qarnigii 19-naad (1897kii).



Huad iyo Reserved Areas, oo ay deggan yihiin beelaha Somaliland iyo beelaha Ogaden qaar ka mid ah, siiba Reer Isaq, Dawladda Ingriiska ayaa gacanta ku haysay, ka dib markii Dawladda Talyaaniga dib looga qabsaday dalka Ethiopia 1941-kii. Sida la wada og yahay Xukuumaddii Talyaaniga ee Mussolini ayaa Ethiopia ku duushay 1935kii oo ka qabsatay Boqor Xayle Sallassie. (Boqorku dalka Ingriiska ayuu ku noola muddadii shanta sanadood ahayd ee Talaynigu Ethiopia Isticmaarsanayey).



Dhawaaqii lama filaanka ahaa ee ka soo yeedhay Dawladda Ingriiska amankaag iyo jaah-wareer ayuu ku ridey shacbiga Somaliland. Mudaharaad balaadhan ayaa laga abaabulay dalka oo dhan. Rag iyo Haween, yar iyo weyn, weer cad ayaa madaxa lagu wada xidhay. Madaxdii Dalka oo dhami Hargeysa ayey isugu timid. Waxaa la go’aansaday in la asaaso Jabhad Mujtamaca Somaliland mideysa, kana hortagta masiibadii dalka la soo deristey, waxaana Jabhadaas lagu magacaabay National United Front (N.U.F).



Qaranigii 19aad dabayaqadiisii (1884-86), Dawladda Ingriisku waxay Qabaa’ilka Somaliland la gashay Heshiisyo (Agreements), ay ku ballan qaadayso in ay ilaaliso iyaga iyo degaanadoodaba. Shacbiga Somaliland waxay Dawladda Ingriiska ku eedeeyeen inay Heshiisyadaas ku ballan-furtay. Waxa la go’aamiyey in Dawladda Ingriiska loo diro wafdi ka codsada in ay ballan-furkaas ka noqoto.



Wafdigaasu wuxuu ka koobnaa Michael Mariano; Dube Cali Yare; Suldan Cabdillahi Suldan Diiriye (Suldankii Beesha Cidagale) iyo Suldan Cabdiraxmaan Suldan Diiriye (Suldankii Beesha Sacad Muse), giddigood Alla ha u naxariistee. Wafdigaasu markuu London gaadhay, waxaa lagu dejiyey Hudheel caan ah oo ku yaalla Magaalada badhtankeeda, laguna magacaabo Cumberland Hotel. Wafdigii Looyerro Ingriis ah ayuu qabsaday. Dood ba’an oo cirka isku shareertay ayaa arrintii wafdigu la socdey ka aloosantay Aqalka Hoose (House of Commons) ee Baarlamaanka Ingriiska. Doodaasi waxay u dhacday sida lifaaqa ku qoran oo aan ka soo minguuriyey HANSARD. Hadal iyo murti, fara madhan ayuu wafdigii kala soo noqday London. (arrintan Huad iyo Reserved Areas ku saabsan uga ma jeedo in aan fidmo hurudda kaakiciyo, ee taariikh ahaan ayaan qoraalkan ugu soo qaatay). Mar labaad waxaa la go’aansaday inuu wafdigu u safro magaalada New York, si arrinta loo horgeeyo Qaramada Midoobey. ( Waxaa wafdigaas ku biiray Suldan Bixi Foley, Ogaden, Reer Isaag). Hase yeeshee, Qaramada Midoobayna waa lagu soo hungoobay.



Somaalidu waxay tidhaahdaa waxaad shar moodid oo khayr kuu noqdaa jira. Dhirbaaxadaas ku dhacday shacbiga Somaliland way baraarujisay oo hurddadii ayaa laga toosay. Dhaqdhaqaaqii gobanimo-doonka ahaa ayaa xoogeystey. Il iyo baal la isuma keenin ilaa laga gaadhyey xornimo (Independence) 26-kii June 1960-kii



Dawladda Hoose ee Berbera



Bilhii hore ee 1956-kii ayaa la ii beddelay Dawladda Hoose ee Berbera halkaas oo aan ka noqoday Sarkaalka Fulinta (Excutive Officer). Xubnaha Golaha Deegaanka ee Berbera waxaa ka mid ahaa, Alla ha u naxariistee, Maxamed Xaji Ibrahim Cigal. Isbarasho wanaagsan iyo walaaltinimo ayaa na dhexmartey. Maxamed wuxuu waqtigaas ahaa nin dhalinyaro ah oo aannu isku gedo ahayn, oo qayrkii ka dhex muuqday, aqoontiisuna heer sare ahayd. Aad buu kutubta u akhrisan jirey, siiba kuwa ay qoreen faylasuufiyiintii Reer Galbeedku. Nasiib wanaag dhowr jeer oo dambe ayaanu Maxmed Xaaji Ibraahim Cigal wada shaqaynay.



Deeq Waxbarasho



Intii aan joogey Dawladda Hoose ee Berbera ayaan warqad iigu bushaaraynaysa deeq waxbarasho oo Carriga Ingriiska ah ka helay Xukuumadii Somaliland. Aad baan ugu farxay. Bishii September 1956-kii ayaanu Hargeysa ka dhoofnay aniga iyo Cismaan Axmed Xassan (Cisman Indhoole) oo deeqdaas wax-barasho ila wadaagay. London ayaanu dhowr maalmood ku hakanay, ka dibna waxaanu u gudubnay magaalada Edinburgh, caasimada Scotland. Waxaanu ku biirnay Jaamacadda Edinburgh, qaybteeda maamulka dawladaha hoose laga barto.



Edinburgh waxaa nooga sii horreeyey Cali Sheikh Ibrahim (Cali Qaadi) oo isla Jamacadaas cilmiga dhakhatnimada ka baranayey. Guri (apartment) ayaan saddexdayadii wada kiraysanay si aanu isugu biil gaabsano. Sida hilaaca ayuu nagu dhaafay sannadkii aanu Edinburgh joognay . Ka dib aniga iyo Cisman Axmed ayaa u wareegney Jaamacadda qadiimka ah ee Oxford. Laba sannadood ayaanu Jaamacadaas ka baranayney Public and Social Administration. 1959-kii dabayaqadiisii ayaanu Hargeysa ku soo noqonay. Cismaan Axmed waxaa lagu magaacay D.C.ga Sanaag, aniguna waxaan la wareegay shaqadii Xoghayaha Golihii Shacabka ee Somaliland. Waxaan kaloo Xoghaye u noqday guddidii dallacaadda iyo wax-barashada dibadeed. (Promotion and Training Board). January 1960-kii,ayaan London ku noqday si aan Xeer-hoosaadka Baarlamaanka Ingriiska (Parliamentary Procdure) u soo barto, ugana faad’ideeyo Golahii Shacabka ee Somaliland. Dhowrkii bilood aan ku maqnaa Baarlamaanka Ingriiska , Somaliland waxaa ka qabsoontay doorasho loo tartamay Golihii Shacabka, waxaana ku guuleystey Xisbigii S.N.L/ U.S.P. Ka dib Motion ayaa la hor dhigay Golihii cusbaa kaasoo ku saabsanaa israaca Somaliland iyo Somalia. Motionkaasu aqlabiyad balaadhan ayuu ku gudbey. Wafdi sideed (8) xildhibaan ka kooban oo Maxamed Xaaji Ibrahim Cigaal hogaaminayo ayaa Muqdisho loo diray, si midnimada labada dal looga soo wada hadlo Xukuumadii Cabdillahi Ciise Maxamuud (Alle ha Naxriistee). Waxaa lagu soo heshiiyey in 1-dii July, 1960-kii lagu midoobo Dawlad ay caasimadeedu Muqdisho tahay (one country, one government, one flag).



30-kii April, 1960-kii, wafdi uu hoggaaminayo Maxamed Xaaji Ibraahim Cigal, oo ka kooban isaga iyo saddex Wasiir (Cali Garad Jamac, Axmed Xaji Ducale iyo Xaji Ibrahim Nuur) ayaa London noogu yimid. Wafdigu wuxuu u socday inuu Dawladda Ingriiska ka codsado madaxbanaanida Somaliland ka hor 1-dii Julay, 1960-kii si taariikhdaas Somaliland ay ula midowdo Somalia. 5-tii May 1960-kii, ayaa shir laba geesood ah lagu qabtay Xafiiskii Wasiirkii Mustacmaraadka, Mr Ian MacLoed, ee Ingriiska waxaana lagu heshiiyey madax-banaanida Somaliland (Independence) laga bilaabo 26-kii june 1960-kii.



Somaliland iyo Ethiopia



-kii May, 1960-kii Maxamed Xaji Ibraahim Cigal iyo saddexdiisii Wasiir ayaa u ambabaxay Addis Abeba, caasimadda Ethiopia. Ujeedada safarkaasu waxay ahayd Boqor Xayle Salassie in laga codsado soo celinta Huad iyo Reserved Areas. Boqorku Qasrigiisii ayuu wafdigii ku qaabiley. Dhinaca midigtiisa waxaa fadhiyay Prime Ministerkii Ethiopia Ato Aklilo Hapte Walde , iyo dhowr Wasiir uu ka mid ahaa Wasiirkii Arrimaha Gudaha uu Boqorku soddog u ahaa. Dhinaca bidixdana waxaa fadhiyey Wasiiraddii Somaliland iyo anigoo Xoghayn ahaan ula socday. Labada geesood dhexdooda waxaa turjubaan ahaan u fadhiyey oo Boqorka ka soo horjeeday, Cabdiraxmaan Sayid Maxamed Cabdille Xasan (Wasiir-ku-Xigeenkii Arrimaha Gudaha ee Ethiopia).



Soo dhewyntii Boqorku wafdiga soo dhoweeyey ka dib, waxaa hadalkii qaatay Maxamed Xaaji Ibraahim Cigal, waxaanu hadalkiisii ku furay ammaan ballaadhan uu Boqorka ammaanay, wuxuuna isla markaas Boqorka ka codsaday inuu indho naxariis leh ku eego baahida ay qabaa’ilka Somaliland u qabaan Haud iyo Reserved Areas. Saddexdii Wasiir ee kalena hadalkii bay iska daba qaateen iyagoo codkooda ku biirinaya hadalladii Cigal. Dhinaca Ethiopia waxa u hadlay Boqorka oo keliya. Wuxuu yidhi Somalidu waa qowmiyad Ethiopia ka mid ah, laakiin uu Isticmaarku duufsaday. Boqorku wuxuu xusay oo halyeeyo Ethiopian ah ku sheegay Sayid Maxamed Cabdille Hasan, Cumar Samatar iyo Xaaji Faarax Khaled oo isagu galabtaas shirka fadhiyay, oo markuu Boqorku isgalana la xanaaqayay markuu Boqorku dhoosha bidhana farxad muujinayey, isaga oo Boqorka istusayey !!!. Wuxuu boqorku intaas raaciyay Haud iyo Reserved Areas idinka iyo xoolihiinuba waa ku noolaan kartaan, oo hashiinu ilaa Addis-abeba ayay daaqi kartaa, waase dal Ethiopia ka mid ah, gorgortana kama furna.



Boqorku Wuxuu ka hadlay Eritrea oo ay Dawladda Talyaanigu isticmaarsan jirtay, balse Ethiopia la midowday 1952-kii. Wuxuu ku dheeraaday mashaariicdii uu ka fuliyey isagoo farta ku fiiqaya khaaridad Eritrea oo gidaarka Xafiiskiisa sudhnayd. Isagoo hadalkiisa sii wata, Boqorku wuxuu soo jeediyey in marka hore Somaliland iyo Ethiopia ay midoobaan, dabadeedna ay Somalia wada raadiyaan, (taasoo uu ku sheegay ‘Our Province of Banadir’). Wasiiradii Somaliland hadalkoodii hore ayey ku celiyeen. Halkaas markii la marayey ayuu Boqorku soo jeediyey in biririf la qaato, la iskuna soo noqdo. Hase yeeshee biririftii ka dib,waxaa naloo sheegay in uu wada - hadalkii dhammaday oo hudheelkii aanu degganayn ayaa nalagu celiyey.



Subaxdii dambe wargeyska “The Ethiopian Herald” ayaa daabacay war kooban oo sheegaya Boqorka oo qaabiley afar masuul iyo karaanigoodii (Four officials and their clerk) oo Somaliland ka socday. Warkaas kooban waxaa ku ag daabacanaa arji dheer oo loo nisbeeyey odayaal Ogaden ah, kuwaas oo Boqorka ka codsaday inuu dadkooda iyo dalkoodaba ka badbaadiyo nimanka hororka ah ee Somaliland ka soo duuley! Waxay ahayd arrin laga sii shaqeeyey ka hor intii aanu wafdiga Somaliland Addis Abeba gaadhin, waayo, maalintii aanu Addis Ababa gaadhney waxay odayaashii Ogaden noo soo direen Maxamed Saalax Yacniile oo waqtigaas ka shaqaynayey The State Bank of Ethiopia (Alle ha u naxariistee) oo noo soo sheegay odayaashaas in Addis Ababa khasab lagu keenay si ay u daadifeeyaan arrintii wafdiga Somaliland la socday.



Intii aanu Addis Abeba diyaarad ku sugaynay, Mudane Cigal waxaa soo booqday Safiirkii dalka Sudan ee waqtigaas Addis Abeba joogay oo magaciisu ahaa Jamal Maxamed Axmed. Wuxuu u sheegay war uu ka helay ilo uga qaateen ah (siduu yidhi ) oo odhanaya inay Ethiopia isu diyaarinaysey weerar ay Somaliland ku qabsato marka Ingriisku ka baxo. Soo noqodkaygii Hargeysa ayuu Mudane Cigal warbixin sir ah oo arrintaas naxdinta leh ku saabsan u qoray Xukuumaddii Ingriiska, iyana London ayey u sii gudbisey. Dawladda Ingriisku waxay ku soo jawaabtay inay arrintaas biciidaysanaysey isla markaana aanay aqbali doonin raadkii ay kaga baxday Somaliland oo sii qoyan inay Ethiopia ku soo duusho. Si kastaba ha ahaatee warkaasu isma soo tarin.



Somaliland Iyo Somalia



-tii June, 1960-kii, wafdi ka kooban Mudane Maxamed Ibraahim Cigal iyo Cali Garad Jamac (iyo anigoo Xoghayn ahaan ula socdey) ayaa u amba-baxnay Muqdisho. Wafdiga socdaalkiisu wuxuu ku saabsanaa Xukuumaddii Mudane Cabdillahi Ciise in lala soo dhammaystiro Axdigii Is-raaca (Act of Union) ee labada dal. Shirar ay qaateen S.N.L/U.S.P. intii aanu Wafdigu amba-bixin, waxaa lagu go’aamiyey inaan wax shuruud ah lagu xidhin midaynta Somaliland iyo Somalia. Taas daradeed, Axdigii lagu diyaariyey Muqdisho oo ku salaysnaa heshiiskii Muqdisho lagu gaadhay bishii April, 1960-kii (fiiri kor) ayey labada dhinac qalinka ku duugeen.



Dabbaaldegyadii Xornimada



-kii June 1960-kii ayaa Calankii Ingriiska la soo rogey waxaana la saaray Calankii buluuglaha ahaa ee Somalia. Dabbaal-dagaas qaaliga ah waxaa lagu qabtay barxaddii loo yiqiin 26 june (oo haatan Masaajid laga dhisey). Hogol ayaa galabtaas ku da’day madashii xafladda, laakiin dadkii halkaas joogey oo aad khushuucsanaa ismay dhaqaajin. Munaasibadaas waxa lagu xusuustaa GABAYGII jidhidhicada lahaa ee KANNA SIIB,KANA SAAROO ee Marxuum Timacadde (Alla ha u naxariistee) madashaas ka tiriyey isagoo kor ugu luuqaynaya. Dalka oo dhan ayaa laga dabbaal degey maalintaas.



Wafdi uu hoggaaminayo Adan Cabdalla Cisman (oo markaas ahaa Guddoomiyihii Golihii Shacabka ee Somalia) ayaa munaasabadaas faraxadda leh ka soo qayb galay. Wafdigaas waxaa ka mid ahaa Mudane Maxamed Sheikh Gabyow oo ahaa Wasiirkii Arrimaha Dastuurka ee Somalia. Habeenkii 26/27-kii June ayaa shir laba geesood ah lagu qabtay Qasrigii Dawladda ee Hargeysa. Md. Gabyow wuxuu noo sheegay Axdigii lagu kala saxeexday Muqdisho laba ama sadex qodob oo ka mid ahaa in dib loo eego. Illaa labadii aroornimo ayuu shirkaasu socdey, waana la isku mari waayey. Subaxdii 27-kii June, 1960-kii, ayaa wafdigii Mudane Adan Cabdalle Cismaan Muqdisho ku laabtay. Isla galabtii maalintaas ayaa Mudane Cabdullahi Ciise taar u soo diray Mudane Maxamed Xaaji Ibraahim Cigal isagoo ku wargelinaya inay lagama maarmaan tahay qodobaddii la isku khilaafsanaa in laga heshiiyo ka hor inta aanay labada dal midoobin. Md. Cabdillahi Ciise wuxuu soo jeediyey guddi laba geesood ah in loo saaro qodobadaas si xal loogu helo.



-kii June 1960-kii ayuu Mudane Cigal shir deg deg ah u qabtay Golihii Shacabka ee Somaliland si looga doodo taarkii uu soo diray Md. Cabdillahi Ciise. Dareen Xoog leh ayaa saameeyey jawigii Golaha. Intay doodu socotey ayaa warkii magalaada gaadhay. Hargeysa oo dhan ayaa ku soo jabtay madashii Goodirka oo shirku ka socdey, iyadoo lagu dhawaaqayo yaan loo joojinin Cabdullahi Ciise ee Axdiga Israaca deg deg ha loo gudbiyo. Shirkii markuu dhammaaday jawaab saddex qodob ka kooban ayuu Mudane Cigal u direy Mudane Cabdallahi Ciise: (1) Axdigii Israaca (Act of Union) Golihii Shacabka ee Somaliland wuu Tasdiiqiyey (2) Qodobadda la isku khilaafsan yahay israaca labada dal ka dib ayaa guddi isku dhafan loo saari karaa. (3) 30/6/60 ayey Xubnihii Golihii Shacabka iyo Xukuumadda Somaliland Muqdisho ku soo beegan yihiin ee haloo diyaar garoobo.



Qodobada la isku khilaafsanaa ma xusuusan karo oo muddo dheer baa wakhtigaas laga joogaa, laakiin muhiimad taariikhi ah ma laha maadaama aan waxba laga soo qaadin oo ay waxba kama jiraan noqdeen.



Qoritaanka taariikhdii Dawladdii Somalia ee soddon jirka ahayd (1960-1991) wuxuu u baahan yahay daraasad (research) qoto dheer si loo sugo dhacdooyinkii ummada Somaaliyeed muddadaas soo maray. Haddii Ilaahay igu simo, oo aan dhaqaale iyo waqti u helo, qoritaanka taariikhdaas damaceedu igama madhna.



WA BILLAAHI TAWOFIIQ



(Axmed Maxamed Adan - Qaybe)



Qoraalkan waxa Qarannews, soo gaadhsiiyay oo ugu deeqay Mudane Axmed Maxamed Adan - Qaybe)

Saturday, November 24, 2012

Finally JAMMAAME got its voice Jammame produce 75% f Somalia's banana production

DADKA DAGAN JAMMAAME UGUNA BADAN SIDUU QORAAGAN KU TILMAMAY

The major clans which inhabit Jammaame district includes Biimaal, Sheeqaal, Mashuunguli (Jareerweyne - along both sides of River Juba), other types of Dir Surre (because Biimaal clan considers itself as a Dir clan). There are also some people belonging to Tunni, Ogaadeen (in Dhesheeg Waamo area), and Gaal Jecel on the northwest side of the district. The Riibi clan [Ajuuraan] is a society that works in hunting and wild fruit gathering.




Jamaame (Jubbada Hoose)























Awr beri hore jiri jiray



Ratings - Qiimeynta: 12




















































































--------------------------------------------------------------------------------







by Abdulkadir Abiikar Hussein

Sunday, July 15, 2012



With this web-site, Jammaame is online, and its silent voice will be heard once again. Jammaamans can link up with each other again. This is a great achievement for the town that produced many Somali scholars and well-known Somali persons.



Jammaame was a famous district and it is among the districts of Lower Juba of southern Somalia. The first reason for its fame is related to the natural resources Allah has bestowed to it. Agriculture is the first reason. In the eighties, Jammaame used to produce nearly 75% f Somalia's banana production. In its best days, Jammaame had about 170 banana plantations. The district was self-sufficient in the production of maize, seseme and many types of agricultural fruits. Mango and pompelmo (grape fruit) were few of its best products.







Jammaame is about 17 km. northeast of Sanguni town where the Equator passes, and shares district borders with Jilib on the north , Afmadow on the west and Kismayo on the south. On the East is the Indian Ocean. The town is located on River Juba in its old stage, before it flows into the Indian Ocean, forming numerous meanders through the district’s rural zones. The old meanders form “dhesheegs” making the land more fertile and access to water easier. The dhesheegs are known to support agriculture in the dry season, the Jiilaal. For example, the town is between Dhesheeg Dabeel and Dhesheeg Bugey. The Dhesheeg are depressions formed thousands of years ago by the river. Dhesheegs are old river course, after which the river changed its route. In the dry season, the Dhesheegs are farmed to produce maize, sesame and sweet potato. The Dhesheeg is also a good source of river fish, particularly cat fish.



The most famous Dhesheeg is Waamo, which unites three geomorphological features: Lag Dheera, Dhesheeg and River Jubba. Lag Dheera flows from the Kenyan border through Liboi, Afmadow and finally flows into the Dhesheeg area. In rainy and wet seasons of the years, the duo (Lag Dheera and Dhesheeg Waamo) join River Juba in Jammaame area. Dhesheeg Waamo is an important resource for livestock, particularly cattle. In the dry season the Dhesheeg area becomes rich with animal forage and water is available. This combination makes livestock and herders to come together and spend the difficult Jiilaal times here.



From the sixties to the eighties, Jammaame developed in terms of education. The town had Juba School run by the Mennonite Mission, while there was the Egyptian primary and intermediate shool. The town had also a government school: primary and intermediate. In the eighties the town had a secondary school, called Jiirow Bakaal. Juba School was only primary and intermediate school, and it followed an American curriculum developed from Columbus, Ohio, the USA. The medium of instruction of the school was English and most of the teachers were from the USA, and few of them were from Canada.



In terms of health Jammaame town had two hospitals and one clinic. There was also Malaria and TB clinic run by UNICEF. One of the hospitals was under the auspices and operation of the Mennonite Mission, in which the doctor and the nurses were Americans and Canadians. The Mennonite Mission Hospital had a nursing school, that played a great role in capacity building of health workers in Somalia.



In terms of population, the district is one of the places in Somalia that is densely populated with its towns head to head. You do not need to walk 5 km. without passing through one town and through fields of corn, sesame or cotton. The town is on the eastern side of the river, and sandwiched between the river's alluvial plain and the sand dunes of the Deh (Deex) area. The alluvial plains are the grain -basket area, while the livestock lives and forages on the Deh. The Deh is flat area, some times with grass or thufts of grass and accacia trees dotted here and there. The more you go to the east, sand dunes will take over the landscape, and finally the Indian Ocean sea shore will appear. The banks (or Jiimo) of River Juba provides fertile farm areas for mangos, guava, sesame, corn and lemon and Pompelma.



The major clans which inhabit Jammaame district includes Biimaal, Sheeqaal, Mashuunguli (Jareerweyne - along both sides of River Juba), other types of Dir Surre (because Biimaal clan considers itself as a Dir clan). There are also some people belonging to Tunni, Ogaadeen (in Dhesheeg Waamo area), and Gaal Jecel on the northwest side of the district. The Riibi clan [Ajuuraan] is a society that works in hunting and wild fruit gathering. For more than a century, Jammaamans practised equal opportunities, inclusion and hospitality to the Koyto people (new arrivals), people from different parts of Somalia attracted by the agricultural wealth of the town. Examples of the Koyto people consisted of Majeerteen, Awrtable, Habar Gidir, and various Hawiyye tribes (Hiraab) that settled and inhabited Jammaame and its surrounding for more than a century. The new arrivals from provinces north of Mogadishu were called Galti. Those who lived for more than a generation were considered not to be Galtis.



In addition to agriculture, Jammaame had some factories: two ginneries, separating cotton from its seeds. One of the ginnery was at Societa Roman at Buulo Eeji, and the other one was at Siisi. The third factory was the packing factory at Araare, before the road from Jammaame to Kismaayo crosses River Juba at Araare Bridge. Juba Sugar Factory (in Jilib District), was nearer to Jammaame than Jilib, gave Jammaamans lots of employment opportunity.



The last day I was in Jammaame was in 1983, when I went there to fetch my ailing father for hospitalization in Mogadishu. My father was buried in Kamsuuma, in Jammaame District. It is long time ago since I lived and grew up in this district, and what I keep today is only memories and reflections from the past. These reflections from the past are becoming more vivid day after day due to nostalgia.



I wonder how Jammaame is at present, and whether some of my old friends from the Dugsi Time live there. I wonder whether my friends Ibrahim Gurey, Darbaweyne, Mohamed Ali Muumin and many others still live there! I know that many of classmates and friends currently reside in North America, Europe and the Middle East.



From a Jammaaman who keeps Jammaame in his heart and lives and strengthened by its memory and who is looking forward to the days of going back to the roots!





--------------------------------------------------------------------------------

Abdulkadir Abiikar Hussein

Ex Buulo Qodaxleey, Jammaame

Kadir.abiikar@hotmail.co.uk



Friday, November 23, 2012

Hormarka degmooyinka Bohol-garas iyo Qooney gobolka Gedo oo lasiiyaadiyay mashaarric xooglehna ay kabilaawdeen. Beesha Surre Dir



October 20, 2012
Filed under: Wararka Somalia,Xeraale
Posted by: daahmacaane



Waxaa halkaan Idiinkugu Soo Gudneynaa In Walaalaha Beesha Fiqi Mahamed ee kala Joogo wadanka gudihiisa iyo dibadiisa Ay u istageen in ay wax ka qabtaan dhulkaas oo aan kor ku soo sheegney dadkii isku howliyayna ay ahaayeen dad ka soo jeeda degaankaas oo kala ah



1-Ing Abdullahi Arab (Somalia)



2-suldaan mahamed khaliif ( Kenya)



3-Ugaas gaarane aden (soamlia boholgarasle)



2-xildhibaan Abdinasir gaarane (somalia)



3-Ganacsade mahamed ahmed sahal (kenya)



4- Danjire Abdullahi Abdiaziz Hassan ( USA)



5-Abdirizaq Ali yare ( Canada)



6-Dahir Muhumed Omar Duqow ( Somalia boholgarasle)



Dadkaan oo u istaagey beeshooda si ay wax weyn ugu qabtaan kuna guuleystey in ay hirgeliyaan ceelal laga kala qodayo degmooyinkaas oo ay hadda howsheedii gacanta lagu hayo, waxaa kaloo jira xurumo caafimaad , iskuulo iyo golayaal xafiisyo ah oo ay ka hirgeliyeen degmada bohol garasle, waxaa kaloo oo qorshaha soo socda ugu jira marka ay ka soo dhamaadaan in degmada madhawey ay ka hirgeliyaan dhul beereed aad u weyn dhinaca ka saaran wabiga























waxaa kaloo Mahad u celinayaa hayadii nagala qeeb qaadatey ee uu Masuulka dibada uga yahay Ing Abdirahmaan huseen ( Almanhal)

wa mahad alle qofkii dad masaakiin ah wax u qabto in uu ka helayo ajar iyo xasanaad dadkaas aan kor ku soo xusnayna kheer alaaha ka sii yo howsha aad dadka u qabataana khey alaha diinka siiyo





Leave a Reply

THE HISTORY OF MIDGAAN-Taariikhda Midgaha"Ali-Azhar"

THE HISTORY OF MIDGAAN








The history of Midgaan



Taariikhda Midgaha



“Waxaan ahayn Ummadii Dhulkaan iska lahayd, waxaan ahayn Boqortooyadii ugu Horeysay ee ka dhalatay Meesha maanta loo yaqaano Somalia. Waxaa boqor tooyadeena loo yaqaanay Boqortooyadii “BOONTA” Dulkaan waxaa la oran jirey Dhulkii Boonta “BOONTLAND”oo macneheedu yahay Dhulkii Boontu iska lahayd. Boqorkii ka talin jirey waxaa la oran jirey Baidari, wuxuu ahaa Boqorka ummadda Boonta xukumi jirey. Wuxuu ka talin jirey qayb ka mid ah dhulka Geeska Afrika wuxuu xiriir ganacsi la lahaa Dalka Masaarida, shiinaha, Hindiya, iyo Boqortooyadii Rooma..



Qarnigii 12aad ayaa Ummadd ka soo haajirtey dalal kala duwan oo isugu jirta Carab iyo Afrikaan ayaa Jabisay Boqortooyadii Boonta, waxayna gow-gowreceen ummaddii dhulkaas daganeyd intii badneyd. Intii kaloo soo harteyna way qaybsadeen waxayna u bixiyeen magacyo fara badan, sida Midgaan, Boon, Tumaalo, Yaharo, Yibro, Jaaji, Gabooye iyo magacyo kale oo badan. Macagyadaan ayaa ilaa maantana loo yaqaanaa, sida xaqiiqda ah dadkani waa umamadii dhulka iska lahayd waana boqortooyo jabtay, waxaana daliil u ah in markii hore ay jabisay boqortooyadii Massar qarnigii lixaad, ka dibna waxaa jabiyay ummado isugu jira carab iyo African oo ka soo haajiray dalal kala duwan. Aqri taariikhdan soo socota ee luqada qalaad (English) ku qoran tanina waa baaritaan aan sameeyay waxaan helayna waa kan:



After I heard this narrations, I tried to make more research in order to verify or make sure that this story is Authentic and reliable truth. So I am trying to proof three things historically, orally and Linguistically, First of all, I have to answer all these questions; was there any people called Boonta? Is it true that Egyptians had once invaded the land of the Punt? Do Boontite people have Kings and Chiefs? What is the different between Boon, Midgan, and Sab? And also who were the natives of Somalia? Who are the true natives in Horn of Africa Sab groups or Somalis? What part of their history continued to be meaning full for them? What historical knowledge did they call upon to define their ancestors? How do they can explain or understand the circumstances of their ancestors connecting to the present? How their past has impacted or affected their present life?



One more interesting record mentioned, the Book of “The Ethiopian A history” “Egyptian inscriptions recorded that during the fourth Dynasty (3100-2965 B.C) the son of Cheops, the builders of Great Pyramids, was in possession of Puntite slaves”. (Richard Pankhurst, 1998, The Ethiopian A history) 14.



Before, in the twelfth century, the ancient kingdom of Boontite had controlled all over the area presently known as Somalia, there was no in Horn of Africa people called Somalis before twelfth century, today those who call themselves Somalis were people who merged from different ethnics and united for the aim to defeat the Bootite Kingdom. Latter Somalis succeeded to defeat and divide the citizens of this land and finally the kingdom of Boontite was being invaded, the land of Boontite was automatically transferred from the hands of natives to the hands of raiders. Where are the Boontite people today? Are they invisible slaves or clients? But here consider this question, when Boontite people were defeated and divided why Somalis in 12th and colonists such as Italy and British in 18th centuries chose to enslaved African Bantu rather than Midgans?



Another record has remarked, according Pankhurst, said; “ King Peppy II (2738-2644 B.C. of the sixty Dynasty subsequently noted that he had a tenq, or small-boned slaves from the Punt” (Richard Pankhurst, 1998, The Ethiopian A history) 14.



So now it became very comprehensible for us that the Egyptians had invaded the land of the Punt and had taken some of the Puntite people into slavery according both written evidence and oral history agreed into clear historically points, also there was so much evidence that supports there was a kingdom in Somalia before arrival of the immigrants.



(“Agree in expelling the Midgan from the gentle blood of Somaliland, …many Midgans employ themselves in hunting and agriculture. Instead of spear and shield, they carry bows and a quiver full of diminutive arrows, barbed and poisoned with the wabaio weapon used from Faizoghli to the Cape of Good Hope. …The poison is greatly feared. It causes, say the people, the hair and nails to drop off, and kills a man in half an hour. The only treatment known is instant excision of the part”)



(Richard F. Burton, 1856, First footsteps of East Africa).



“On the pictured plates at Deir-El-Baheri, the huts of the people of Punt were like the Toquls of modern Sudanese, being built on piles approach by the ladders. The birds were like a species common among Somalis. The fishes were not like those of Egypt. The wife of the King of Punt appears with a form like Bongo women with exaggerated organs of maternity”.



(Wonderful Ethiopians of the ancient Cushite Empire, Houston, Drusilla Dunjee, 1926)



“The Somalis (Midgan) race, the most interesting, the most proud, the most courageous and intelligent, and the most ‘difficult’ of the races of Africa, has gone into politics, for if they do not others will, in this age of turmoil, and if by some strange chance Hersi should read this (he was always in touch with the west I would be happy to have contact with him again”…….“You can not beat them. They have no inferiority complexes, no wide-eyed worship of the white man’s ways, and no fear of him, of his guns or of his official anger. They are a race to be admired, if hard to love”… “He (Hirad) claimed that they were the original inhabitants of the Somali-lands who had lost the great and final battle near Hargeysa and were then taken into slavery until they became Mohammedans. After that they were Mohammedans slaves instead of mere slaves. They became metalworkers, carpenters, herbalists, hunters, and leathers workers. Every Somali woman, when she was ready to bear her child, liked to have a Midgan woman present. Wedding and dances were not complete without Midgan dressed in their gay colors and bringing luck to the nobles”



Gerald Hanley, 1941, Warriors Life and death among the Somalis



All this books are available in the library you can challenge academically with me by this history



Compiled By Ahmed M. Keynan B.A.



"Ali-Azhar"


MADHIBAAN.ORG






Supporting the Rights of All Madhibaan People



Unless otherwise noted, all material on this site copyright © 1986 - 2011 THE MADHIBAAN / ECOTERRA Intl.



HOME
NEWS
FAQ
IN-DEPTH
ABOUT US
CONTACT US
LINKS



http://www.madhibaan.org/




Sideen Macagceena Suure U soo Ceshanaa

http://www.paltalk.com/g2/group/1382404617/DisplayGroupDetails.wmt







SIDEEN UGU BEDELNAA MAGACAAN DIREED KAN SURRE

July 19, 2010
 SIDEEN UGU BEDELNAA MAGACAAN DIREED KAB SURRE



AKHRISTAYAAL SIDA AAD LAWADA SOCOTAAN WAXAA MAGICII QAALIGA AHAA EE OWOOWE DIR KU CAYAARAY, REER KOOFUR KHAASATAN BEELHA SURRE, KUWAAS OO KA DOOR BIDAY HALKII LAGA ORON LAHAA SURRE IN LOOGU YEERO DIR .



. WAXAA MARKA ISWEYDIIN MUDAN



1 BEELAHA SURRE MAXAY UQAATEEN MAGACA DIREED UGANA CARAREEN MAGACA SURRE OO AH ABTIRISKOODA SAXDA AH INTA AAN LAGAARIN MAGACA GUUD EE (DIR ABUUKAR)



2 MAXAA KALIFAY MARKII WIILKA AMA GABADHA SURRE LAWEYDIIYO CIDA UU YAHAY UU ULA SOO BOODAA WAXAAN AHAY DIR HALKII UUKA ORAN LAHAA WAXAAN AHAY (SURRE) SIDAAS AYAY BEELAHA WAQOOYIGA DEGA EE (DIR ABUUBAKAR ) KU ABTIRSADAAHI UGA CARAREEN MAGICII QAALIGA AHAA EE AWOWGOOD DIR ABUUBAKAR SUURA GALNA KA DHIGTAY INAY KU EKAADAAN MAGACA LAFTOODA TUSAALE BEESHA REER SHIIKH ISXAAQ MAJECLA INAY KOR USII DHAAFSIIYAAN ABTIRKOODA SHIIKH ISAAQ SIDOO KALE BEELAHA REER SHIIKH SAMAROON EE GADABIIRSE MAGACOODA AYAY KU DHEGENYIHIIN MANA KU SOO BOODAAN DIRNIMO EE MA DIRNIMADA AYAA LAGA XEGAA MISE ADIGA AYAYBA KAA HOOSBAXDAY



ISKU SOO WADA DUUBOO WAXAA LA RABAA WACYI GELIN DHEERI AH IYO KULAMO BADAN OO IS DABA JOOG AH IN LAGU BARO JIILASHA KALA DUWAN EE BEESHA SURRE KA KOOBANTAHAY INAY MAGACOODA HORMARIYAAN



FALANQAYN YAR BEELAHA DIR ABUUBAKAR WAA BEESHA UGU TIRADA BADAN SOOMALIYA IYO MEEL WALBA OO SOMALI JOOGAANBA SIDA DJIBOUTI,ETHIPOPIA IYO SOMALIA DHAMAAN JAALIYADAHA KALA DUWAN EE BEESHAAS U DHASHAY WAY ISKU YAQAANAAN INAY YIHIIN DIR ABUUBAKAR BALSE WAXAY HARMARIYAAN JUFADOODA KHAASKA U,AH



HADDAAN QAAR KA MID AH BEELWEYNTA DIREED EE JUFADOODA AMA LAFTA AY UDHASHEEN HOR MARIYA ORAAHDEYDA KU SOO QAATO WAXAA KA MID AH



1 ISXAAQ



2 CIISE



3 GADABIIRSE



4 BIYOMAAL



5 WARDAY



6 AKISHE



7 GURRE



8 GARIIRE



9 GURGUBE



10 GAADSAN



TUSAALE) Intaas oo qoomiyad walaala ahi ma sheegtaan magaca direed ee waxay sheegtaan magacooda saxda ah ee ay u dhasheen markaas ka bacdi ayay ugudbaan abtiriskooda soona geliyaan magaca dir



Waxaan rabaa inaan mar kale kuu ifiyo halkaan Surre wuxuu udhashay labo waana qubeys iyo cabdalla haddii lagu weydiiyo yaa tahay? Haku jawaabin waxaan ahay qubeys ama cabdalla ee waxaa dhahdaa waxaan ahay surre



2 magaca qubeys ama fiqi maxamed ama saleemaal cabdalla ayaa hadda wuxuu ka caansanyahay surre



Waxaa lagaa rabaa adiga udhashay beelweynta surre haddii lagu weydiiyo cidda aad tahay hala soo boodin waxaan ahay nin dir ah adigoo markaas ku faanaya inaa udhalatay qabiil weyn hana uboodin waxaan ahay qubeys adigoo ka cararaya in lagu garan waayo ee waxaad si kalsooni ku jirto u dhahdaa waxaan ahay surre weliba ha,u iftiimin cidda aad ka sii tahay ee asagu ha raadsado dadkana ha weydiisto cidda surre la yidhaah hadduu garanayana hadde waa sidii la doonayay



tusaale hadda ka hor ayaan safar waxaan ku aaday gobolka mudug waxaan maray dhanka xeebta markii aan marayno meel la yidhaah aaden yabaal ayaa gaarigii la qabsaday loona qabsaday inaan nahay habar gidir



dadkii gaariga saarnaa oo dhan waa lala degey waxaana la bilaabay su,aal iyo cidda aad tahay sheeg markay aniga igu timid ayaan ku idhi waxaan ahay surre



waxaa la,igu yiri waa maxay surre weliba si jees jees ah waxaan ku dhahay anigu waxaan ahay surre balse waxaaba la,ii maleeyay in aan ula jeedo afka kala qaad oo afkeygu iska soo qabtay , laba maalin markaan uxirnayn ayaa nin oday ihi ii yimid iguna yiri maandhow ma waxaa tahay surrihii direed markaas ayaan ku iri haa



wuxuu iskugu yeeray wiilashii dableyda ahaa wuxuuna weydiiyay surre ma taqaannaan markaas ayay dheheen maya , wuxuu aniga iweydiiyay maandhow yaa ka tahay waxaan ku dhahay qubeys wuxuu weydiiyay ma taqaanaan qubeys , waxay la soo wada boodeen haa waa naqaan oo waa dir waxay waligood ku saf ahaayeen H,gidir waxayna galaan dir ,,waxaa markaa halkaas iiga soo booday in magaca qubeys laga aqoon ogyhay magaca awoowe surre iskaba dhaafe dire gunaanad ka sheekadu waxaan uga danleeyahay hala sameeyo wacyi gelin joogto ah oo kal iyo laab ah , hana looga shaqeeyo arintaas si walaaltinimo leh ..







Zubeyr macalim c/qaadir



subayr@hotmail.com ama



webmaster@hidaha.com



19 Responses to SIDEEN UGU BEDELNAA MAGACAAN DIREED KAN SURRE

aad ayaan ugu faraxsanahay in magaca surre kor loogu qaado hasa yeeshee webka hidaha.com marnaba sooma hadal qaadin in magaca Surre uu si qoto dheer oo weliba qruxoon uga dhaqan gashan yahay degaanada jubooyinka sida jamaame ama bandarjadid tusale ahaan qofka ku nool jamaame hadi aad weydisid qabiilkisa laba mid unbu ku oranayaa ama Surre ama Biyamaal oo ah labada qabiil ee ugu badan marka farxad ayay noo tahay hadi aan nahay surraha dagan jamaame in magaci aan weligenba madaxa saaran jirnay maanta lagu baraarugay

tankale aniga fikir ahaan maba qabo in qabiilada mesha aad so galisay qaarkod ayba Asal ahaa Dir Irir ka soo jeedaan ee waxaan aaminsanahay in ay yihiin qabiila aan siyaasad ahan wax wadaagno marka yanan loo dhaafin in Isaaq iyo Ciise ay yihin qabiilo somaliyeed oo aan ula simanahay umada kale tusale gaaban shirki ugaaska cisaha shakhsi hadlay afkisa wuxu ka ilaalshay magaca qurxoon DIR isago weliba yiri somaliland itobiya jabuti meel uma dhaafno intaas unbaan ehelkeenu dagan yahay marka soo ceeb uma ahan belaha surre in ay ku doodaan isaaq iyo ciise Waa Dir

qabiilada kale ee dirta ayaa ehelnimo noogu filan inagana isku filan

wabilaahi towfiiq



honqore - July 20, 2010

10:10 am



walaalkeen subeyr waa mudanyahay inaan ugu yeerno halgame maxaa yeelay barnaamij aanu wada ilownay ayuuba na xasuusiyay waan qaadanaynaa waana kugu taageereynaa weliba taariikh ahaan inta aan noolnahay kuma ilaawi doono dhanka kale walaalkeen honqore haddaan ujawaabo hadal ahaa isxaaqi iyo ciise dir maahan waa khalad warkaasi waana gef anaka ayaa ka qaadana qaaraanka direed 2daba wayna ku dhegenyihiin waana nugu faanaan weliba oo waxay dhahaan dir koofure waa surre inta kale waa dhaqan hawiyeedle war iyo dhamaantiis zubeyr waxaan ka dooneynaa inuu mar walba nagu baraarujiyo wararka qurxoon oo sidaan oo kale ah sidoo kale web site yada sida hidaha.com cammaara.com kaliya ayaa magaceena iyo mansabkeena matala sida aan anigu qabo wabilaahi towfiiq



boqorada direed - July 20, 2010

4:16 pm



wan ku slamaya mida 1 mida xigta waan so dhaweynaya ereyga ah in beesha sure iska deyso mgaca dir ee ey la so bodo …. mida 3 ogsoonow in beesha gaadsan ey hoos tagto biimaal oo uu gaadsan yahay wiil uu biimaal dhaley ee eysan sineyn waana yaraankii beesha biimaal ,, wa bilaahi towfiiq magaceygu waa sharmarke ,, biimaal , gaadsan , reere same , cumar jaamac , cismaan cumar ,, taasina waa abtirsiimadeyda bro . w/ws/wr .



sharmarke - July 25, 2010

6:56 pm



HORTA WAA SHARAF IYO HANWEYNI AY SURRE U QABAN MAGACA DIREED IN AY ILOOBAN KOODI OO AY MAGACA DIREED SARE U QAADAN.



“SURRAH WAXA AY YIDHAAHDAAN “DADKA MAGACA LEH- WAA MAGACA DIREED AYAY ISKU YAQAANAN”



WAXA JIRTA TARIIKH AY LEEYIHIIN CABDALLAH SUURE SIIBA BEESHA SAMATER MUSE (DABAC IYO AGOON IYO BAYR) IYO CURADKA CABDALLE NACADOOR.



CADADAASI WEXEY SHEEGTAA SURRE IN LAGU NAANEYSAY DIR OO YAHAY MAGAC LABAAD.



TA KALE 150 SANNO KA HORE , NIN UGAASKA CABDALLE AHAA OO REER AGOON AH IYO SULDAANKA CIDA OO NACDOOR AHAA WAGAAS AYAA LA YIRI WUXUU KULA TALIYEEN SUURE IN AY MAGAC DIREED KALIYA ISTACMAALAN ISAGOO RABAY IN UU TUSU KUWA ODEYGA DIREED DHALAY OO WAAGAS BILAABAY IN AY IS DILAAN ISNA INKIRAAN ( DAFIRAAN)- IYAGOO IS YIRI MAGACAAN WAA TAGAY.



WAXA UU YIRI SULDAANKA MAGACA DIREED DOQONKA IS YIRI TAG, WAA UBAX DAYREED OO KALE MANA QARSOOM



WAXA UU KU TILMAAMAY MAGACA DIREED IN UU YAHAY SIDA UBAX DEYREED EEN QARSOOMIN- GEEDKU JILAALKA WUU ENGEGAA- MISNA XILIGA DEYRTA GEEDKII QALALAY AYAA UBXIYA OO SOO NOLAADA– OO UU SOO NOQON DOONO DHAWAAN, WAXA AY ODEYAASHA DHEHEEN ILAA XILIGA DEYR SURRE HA ISTACMAALO MAGACA— MARKA HADANA DEYRTII WAA LA GAARAY OO WAKAN MAGACII LEYSKU HAYSTO.



WALAALAYAAL WAXAN RABAY IN AAN IDIN LA WADAAGO QORAALKAN OO KU SAABSAN MADAX WEYN DIREED OO DAD BALAARAN OO KA FOGAADAY AH. BAARITAAN ITOOBIYA IYO KENYABA AAN KU TAGAY AYAAN KU SOO URUURINAY



Wareysi Dheer oo aan Layeelanay Mudane Warsame oo Dalka Itobiya ku xeel dheer.



Su’aal Dirsame : Bal dhalinta reer konfurta Direed een kala aqoon reer tolkood wax uga sheeg Madaxweyn Dirka Galbeedka Somalia. Dhamaan Dirka dagan konfurta markii ay maqlaan Madaxweyne wexey la soo boodaan inta badan laba hobol oo Wabari ku jiray, sida Baxsan iyo Cabdi Muxummed Amiin Gabyaga, heesaga, wadaniga weyn. Dhalinta waxa kale eey yaqaanan atirisho Faynus Sheikh Dahir, siiba kuwa majajilada ruwayadaha daawada. Laakin dalkas Somali Galbeed iyo deeganada ma yaqaanan dhalinyarada reer Xamarka ah sideyda, bal waxa nooga sheeg, Madaxweyn Dir itaad Ka aragtay ?



Sida ay u kala baxaan noo sheeg horta ?



Mudane Warsame Jawaab: Marxaba anigoo hadalka soo koobi doona. Saad ogsontahay Dir wuxuu dhalay 4 wiil oo kala ha:



1)Madaxweyn



2)Maahe Dir-Isaaq;Biimaal;gadsan; dabruube iyo Bajimaal



3)Madoobe Dir-waa Ciise iyo beelo soo raaca oo isaga ladhashay lana dagan



4)Dir-Mandalluuga koonfurta dagan (sida Makahiilka, Nuure, Buufow, Reer Majuun, Reer xasan) iyo Gadabuursi (beel weynta Samaroon Saciid)



Horta Madaxweyn uma dhalan anigu (waxaan Ka soo Jeedaa Surre Dir). Laakin aad iyo aad ayaan u baaray, oo ku darsay beeshan balaaran ee Madaxweyne Direed. Dhowr safar oon Somalia, Kenya iyo Etioobiya meelaha ay dagaan ayaan ku soo maray, kadibna waxaan baaray oo yara raad raacay buugagta ay qoreen reer galbeedka. Marka, waxad odhan kartaa wax woogan ogahay, laakin cudurdaar, hadii aan wax is dhaf dhafiyo ha la ii dulqaato, hana la i saxo hadoow, oo foorumku waa furan yahay iyo comments kuba.



Madaxweyn wuxuu Dhalay:



Maxamed

Ali

Yaxye

Hordare



Maxammed iyo Ali madaxweyn ayyeenu inta badan aan maqalnaa oo kala ah:

Gurgure (maxammed)

Akisho

Gariire

Guure

Waro Waro

Obo

Reer Aw saciid

Layiile

Madigaan

Iyo Barsuug

Reer Dayo ( Wardaay)

Jiido Geedle Cali Madaxweyn ( Wajis iyo Sifir)-Qoryoolley area.

2. Hordare waa sadex (Etiyoobiya iyo jubada Hoose)



Alaabweyn

Ijaaje

Khayre



3. Yaxye waa reer zona Jubbada Hoose North of Kismayo & wamo



Dheere Madaxweyn

Waxa kale oo Jira beelah oo Waqooyi Galbeed iyo Itobia dagan:



Dalbis

Leyiille

Dayle

Guurejenno

Su’aal Dirsame eegaanada Bal noo kala sheeg, Mudane Warsame ?



Horta madaxweyn Dirku waxaa uu deegan ahaan, asasiyan uga yimaadaa Galbeedka Somaliyada Itoobiyo Guumeysato siiba laga bilaabo Erer, Harrar, Shiniile, ilaa Qabri Bayax. Laakin laga bilaabo 1600 ilaa 1890 kii ,xiligii gumeystiihii Menelik, boqorkii Itobiya uu qabsaday Harrar ilaa maanta waxaa ku dhacay Madaxweyn Dir kala daadsanaan iyo xoogaha jah wareer oo ay u kala guureen konfurta Itoobiya ilaa Afdeer, oo Doloow Ado u dhaw, ilaa Bay iyo dooxooyinka wabiyada Jubba iyo Shabeelle.



Tusaale, Guuraha oo 180,000 ruux gaaraya, ilaa Afdheer ilaa Guure Dhaamoole oo Jarati iyo Gooblka Liiban ayaay usoo qaxeen, itooda badan waxa aa u burburiyay Menelik boqorkii Itoobiya 1890kii oo gibir ama canshuur baad ah ku qoray. Beesha Guure iyo Mandalluug waxa ay barigaa ka tageen intooda badan Tog Faafan oon ka fogeeyn Jigjiga iyo Harrar.



Qeybo kala oo Madaxweyne Dir ah qarnigii 1500, markii Mujaahid Axmed Ibraahim Qaazi (Axmed Guurey) la jabiyay ayaa waxaa jiidhay Oromo fara badan oo qabsatay, Harrar iyo nawaxigeeda.



Waagaas waxaa Galbeedka ka qaxay dadka ay ka mid yihiin, Quraanyow Maxamed Xiniftire Mahe Dir ama qaybta Garre ee Dirka ah oo deegan ahaan dagay Bay, Awdheegle, ilaa Nageele. Qurac oo Mahe Dir Xiniftire ah waxa ay dageen Magalo tuulo dalka Aruusada Oromoda ah ku taal, sidoo kale Guurah oo dagay dhankaas xuduudna la leh Aruusada. Jiido Ali sidoo kale qarnigii 1600 ayay soo dageen Bay iiyo Jubo/Shabeelle Valley.



Sidoo kale, beelah Biyomaal, Bajimaal, iyo Dabruub ayaa ka mida beelah Mahe Dir ee ay Madaxweyn Dir iska soo raaceen dhankaan Harrar iyagoo soo raacaya wabiga Shabeelle ama Wabiga Jubba. Qaar Iimey iyo dhankaas ayay aadeen, Qaar shabeelle ayay soo raaceen oo waxa ay dageen Bay, Jubbada hoose iyo shabeelle. Marka, beello boqollal sanno ka hor daganaa konfurta iyo qaar dawaan ka daba yimid ayaa jira.



Beelaha dhawan ka yimid Galbeedka waxaa ka mid ah Gadsanka, Mandaluuga iyo beesha reer Aw Saciid ee fananada aad jeceshahay, Dirsame eey ka dhalatay, Marow Faynuus Sheekh Dahir.



Dirsame Su’aal :Mexeey u kala baxaan Aw Saciidka ?



Beesha Reer Aw Saciid waxa ay u kala baxaan Abkeey Xaaji oo Adeer ah iyo Farah, Abikar, Sacdi , Nuur, Ali, Cismaan, Xuseen, iyo Cumar.



Halkaan Ka daawada Sawirada iyo Bilicda Casimada Labaad ee Gurgure Dir ,Hurso: http://www.hurso.com/Photos/Index.html



Markaa waa beel aad u balaaran oo kala dagta: Ijaara, wajaale, Arabsiyo W.G Somali land ilaa Qabri bayax, Diraa dhabe, Fayanbiiro, Gura Dhaamoole, Diraa Dhabe, Jigjiga, Hadana u sii fiday Maiso, Awash,Hurso,Erer goota, Harar, Kismaayo, Buaale, Luuq ilaa NFD Garseen Lake Tana area iyo Doolow Nageele xageeda. Marka dad badan oo aan lasoo koobi karin oo Malyuun Kor u dhaaf aya weeye.



Akisho



Bil Matalan, Akisho waxa ay ku leeyihiin magaaloyin ka Waqooyi Galbeed ka xiga Hargeysa beero sida beerah ku yaal Odjiid agagaarkeeda oo ay isla dagaan is na dhalaan beesha Yoonis Jibriilka. Ingiriiskii ayaa waxa ka qoray ganacsatada iyo beeraleyda beeshan, siiba Warre Kiyo Reer Carre Cumar Bullalle iyo lafahooda sida Addo Carre iyo Reer Daud Carre ( Caddale Daud iyo lafta Geelle Daud)



Mudane Dirsame maxay ku dhacdaa ama loo moodaa in Ogadeenku ugu badan yihiin Gobolka Somali Galbeed ama dhulkan Xabishidu guumeysato ee Region 5, hadii arinku saad shegeysid yahay ?



Ogadeen boqolkiiba 30 % xitaa ma gaadhan dad ahaan dadka ku nool Gobolka Somali galbeed. Qiyaastii beesha Ciise xitaa ayaa uga badan. Dirka dalkaa dagana waa Gurgure, Gadabuursi, Beelweynta Isaaq, Gadsan, Guure, Gariire, Surre oo leh Fiqi Muxummed, Nacdoor, Fiqi Khayre, Fiqi Yaxye, Mandaluug, Akisho, Obo, Bajimaal Quraanyow Maxammed Garre iyo Dabruube. Marka waa wax saxafadaha reer galbeedka (western media) laga dhaadiciyay. Dirka waxaa weheliya Karanle Hawiye, Murille, Hiraab. Waxa agaakan dagan Shiikhaal, beelo Raxanweyn ah iyo Garre Marre, Duubo, iyo Digoodi ba. Marka waa iska probaganda raqiis ah oo hir gashay.



Tuusaale ahaan:



Iimey Dir ayaa ugu badan, waa run Ogaden Reer Amadin iyo beesha Duubo waa dagan yihiin.

Jarati iyo Liiban: Dir ayaa majority ah ilaa Waladayo, Doolo, Guure Dhamoole.

Godey: Iimey West iyo East iyo Booley

Gashaamo: Sida Nusdariiq, Kabtinuur, Qabri Dahare

Kalaafo Ilaa Mustaxiil. Bajimaalku waxa ay dagan yihiin iyo Dir kaleba magaalooyinka Gumar, D’are, Niman, Mayko, Qodi dudul, Burdhinle, Mustahiil

Baalle, nageele, dhanka kale Fayaanbiiro, Hara Maayo, Maiso, Gobolka Shiniille oo dhan Fiiq.

Ma lasoo koobi karo adeer. Hada ka hor ayaa shirkii Kenya lagu qabtay ayaa odayaal Darood iyo Hawiye ah oo Dir la yaaban ayaa waydiiyay wiil yar oo Surre Dir ah, ” Waryaa Dir badatee, meeqa Gobol ayaa dagtaan?



Wiilkii Surre isagoo isku kalsoon ayuu yiri, ” War adeerayaal Darood iyo Hawiyow idinkaa fudud ee is xisaabiya, wixii soo haran anaa leh, hadii aan dhaho carro Dir aan xisabinaa, waagaa baryi oo hadana baryi, marka idinkaa fudude, oo koobane lana xisaabin karaa deegankiine dee sheegta halkaad dagtaan, halkaan dagana waa dagaa anigoo Diree.



Mahadsanid Mudane Dirsame. Waxaan rajeyneynaa in aad nagala hadashid tarikhaha aad uruurisay, anaguna waa dabic doonaa.



Wareeysigu waa socon doona, kolba markii aan E-mail ka helno



Surre waa beel balaaran oo Gobalada dhexe, Bari ilaa Gedo ilaa Hiiran Dagan marka iska Dhaafa doqon nimada idinkoo kor u dhaafaya 1 million oo qof ha sheeganina in Dir Dir Dir. War isku xishooda sheegta magaciina guud ee Surre. Haa dheh Surra ahay ha gaasirina magaca Surre iyagoo beesha uGu weeyn Dir ah. Mida kale markey is dilaan Mareexan iyo Fiqi Muxummed waxaa lagu soo qorayaa saxaafada Dir iyo Mareexan baa is Dirlay. Dir iyo Sacad baa is dilay iyo Dir iyo Xawaadale ayaa is dilay. Dir iyo Saleeban baa is dilay. War Xawaadle laba jilib oo F.Cumar iyo Fiqi Muxummed ayay is qabteen. Sacad iyo Reer Agoon ayaa is dilay. Saleeban iyo labo lafood oo Qubeys ka tirsan ayaa is qabtay.
Arintaan xey Sababtay Beesha Surre in aya magacii Direed huwatay oo ay ceebeynayso. War Ma Dir iyo Mareexan ama Sacad ama Xawaadle ayaa magacyo la is hoos dhigaa ah.

Surre Surre ilma adeerayaalo sheegata magaciina. Guul Dir

hasocoto - October 12, 2010

2:21 am



dhaman wad idinsalamay walalayaal runtii waxan kufaraxsanahay in aad dhamantiinba jeceshihiin magaca awooweheen surre waxana runtii sharaf noo ah in aan dhahno surre intii aan dhihilaheyn dir wayo dir wanahay wananalaogyahay lakin waxalayab ah intii aan dirnimo kufaneynay kaligeen hoos ayanba udhignay magaceniina waankatagnay magacii awoowehen dirna hos ayaan udhignay wayo hadii aad qaf iswedarsatan kaftan oo aad ka kaftanbaso wuxuukuleyahay adiga dir ayaa tahay dirna waa dad yar oo aan waxba aheyn taasna anaga ayaa ukenay magaca dired oo ah qomiyad ahna dadka ugutirada badan somaliya marka aan kufano magaceena oo ah surre. guntii iyo gaba gabadii waxan aad ugumahadcelinaya walalkey zubeyr macalin c/duqadir iyo walshey boqrada dired labaxday waxana dhihilahaa aadana ayadoo mahadsan kubadal naneystada boqorada direed oqorada surre si aad kor uguqado magaca beshena surre sidokale waxan umahad celinayaa walalkey oo asna naxasusiyay in eyjiran dad udhashay surre oo shegta magaca surre gabagabadii aad bad umahadsantahiin walallayaal waligiinba noleya mahaca surre , surrow nilaaw waligaa



abduqadir surre - October 15, 2010

6:13 pm



walaal waad mahad santahay sida fiican ee aad uga warantay dhamaan beeleha direed waxaanse ka xumahay adoo meelaha qaar khalday sida beesha akisho aad kasaartay warro warroda walaal warro warro waa qaybka mid ah akisho sida warro kiyo oo aad sheegtay obona waa qaybka mid ah akisho

gurgurana ina dirmaahee waa ina cali madaxweyne dir



khadar cabdi cali - February 1, 2011

5:55 pm



anigu waxan idin leeyahay waad iska hadasheen kaliya maxaa yeelay qof walibawuxuu dhaafi waayey surre waa magacfican waan ognahay in surre yahay magac fiican lakin idinku waad taqaanaann inuu yahay magac fiican waxaa loobaahanyahay i labaro dadka kale iyo qolyaha kale ee somaliyeed saad ogtihiin somalia surre magac kuma leh maxaa hal gobal oo ladhaho wxaa eh surre majiro marka maxaad surre surre ugu haysaan inta aad dadka ka hoosaysaan war idiinma eke iska aamusa hana maqashiinina magac surre ama wax qabta



maxamuud yusuf hassan - February 3, 2011

4:23 pm



War

dir asalkeedi iyo abkeedi iyo caws la filkeedi waa iska

illoowdeen

Waryaa aaway faqiyaashi direed.

Faqi muxummed, fiqi cumar, aaway sidoo kale Qubays.xagge ku illowdeen.



Ali - February 15, 2011

10:31 am



asc runtii ninka, fikradan so ban dhigey wad ku mahdsanyahay,wa wax loo bahna waxad aad ula, yab markii an xawalad, ku arki qof lagu bafinayo, dir faqimuxumed:ama, se somalidu ay u taqan magaca dit\reed beel, la, mid ah omar mohamud, ama, lelkase ada ayn runtii uga xumada kuwa magaca halka, geyay allah nartii ha geeyo, sidii ay u babieyeyn magacan allah ha baiyo,



abdiwahab moamlim(gyn) - March 27, 2011

8:47 am



asc wan idin salamay dhamantiin waxaa is weydin mudan qofka aniga waxan arkay dadka u dhashay surre marka tirahdo yatahay waxeey dhahaan waxaa nahay surre mehe waligey ma arkin qof dhahayo waxan ahay qubesy marka dadka iskumid mahan wabilahi towfiq



qali - March 29, 2011

5:16 pm



asc waan idin salamay dhantiin inta ku abtirsado beelweynta direed mel kastey joogaan waxaan leyahay cadawgina hajabo aniga runtii wan jeclahay belweynta direed wana reer abtigey ilaah baa badiyay wana bara keysan yihiin waa dad culuma ah mansha allaah mida kaleh waxan u mad celinayaa abtigey subayr oo noo kala dhidhigay belweynta direed abti jisakalaah su aal wabka malaga cajisay maxaa ku dhacay ayantaan warkisa wala wayay intas ayan iga baxay wabilahi towfiiq



qali - March 29, 2011

5:28 pm



aniga waxaan qabaa in ay sax tahay in aan lala sooboodin dir baan ahay waayo qabaailka kale waxay u dirkaba in uu la mid yahay laf ka mid ah lafaha kale ee qabaailka kale.

waxaan idiin sheegayaa in awoowgey dir uu dhalay 4wiil inta la xusikaro: waxayna kale yihiin

1-Madaxweynr Dir

2-Mahadir

3-Madoobedir

4-Mandaluugdir

wa billahi towfiiq



cabdule mursal - April 4, 2011

6:57 am



Isku soo duuboo ma waxaad ku mashquusheen sidaad beelaha kale somaliyeed kana gudbay inay is baraan waxaad ku daasheen ee ah awoowe direed magaciisi shaki idiinka galay iyo midkaan aad ku sheegteen “suraha lumay, iska daayo diciif nimada iwm iska sheegta muslin iyo gaalo, kkkk wax kasta waa dir, 114,ayuu dhalay, israaiil hataa waa dir, oromo waa dir, kenya. South africa. Waa dir,waxaas ku meeraaysta,wixii idiin dhalay inkirteene?



Cabduqaadir axmed aaden - April 7, 2011

7:14 pm



asc dhamantiin wan idin wada salamay waryaa cabduqaadir maxeey tahay galadad shegeysid subxanalaah war ilaah ka cabs o gaal ma dhalin awowgen direed waa layaqanaa dir intuu dhalay waa afar wiil iyo hal gabadh mardanbe yan ka maqlin warkas hadii kale intaan kuu imadan ku tumaa wan ku aqanaa iima gamba neysid soow ma ogid



safiya - April 10, 2011

2:15 am



asc dhamaan beesha direed salaan ka dib maxaa mar walbo logu mashquulayaa surre surre waa walaaleheena mahe direed meesha ay joogaana iyaga ayaa isgeeyay hadaa nahay beesha biimaal maxamed xanftire magaceena halka aan gaarsiinay waa loo jeedaa magaca dirna ma dafirno waa wada ognahay lkn markii aan qabiil habiye la dagaalano waxaa la yiraahdaa biimaal iyo qabiil habel ayaa dagaalaamay lkn surre iyo qabiilkae waxaa lagu leeyahay dir iyo qabiil yar oo habiye katirsan marka sharaf uma aha beesha direed ee walaalayaal magaca surre hala hormariyo sida biimaal deegaan sameesta iska dhaafa qabiilada aad dhax dageysaan wsc



dalmar xaaji cali - August 5, 2011

7:58 pm



Asc dhaman wan idin salamay ad iyo ad ban u bogadinay dadki fikradan kenay aniguse waxan u arka boqoljerna wan idin shegay mana qortane in laga dhiso gudaha somalia urur dhalinyaro oo ay udhantahay dhaman besha surre hadi inta lahelo iyaga garsin kara deganada kaladuwan ee besha tasina waxa kadhalanayo in laysdhaxgalo walaltinamadina so labato beshuna iskuxiranto magacasna ku midawda.gar ahan inaga hadan nahay dhalinyarta qubays gar ahan fiqacumar waxan lenahay urur dhisan xarumihisana wa kabxanley muqdisho iyo b/weyn marka dhinacena wa fududahay kuwa kelana waxan leyahay urur dhalinyaro samesta dabadena isu kaya kena ad ban ku salamaya garahan zubayrow



Maxamed - October 21, 2011

6:17 pm



walalaal marka hore waad mahad santihiin sida fiican ee aad isaga xilsaarteen baabidhista taariikhda beelweynta direed waxaanse qabaa in dadka intiisa badani ilawday taariikhda oo ay sheegteen asal carbeed sida beesha maxamed xiniftire isaaqa oo diiday inay yihiin dir mase asal somaalinimo hadaba maxaa sababay ina ladiido magaca dir ma dadka ayey ka liitaan? mase taariikhda ayaa duugowday oo ubaahan in boodhka laga jafo?



khadar cbdi cali - October 26, 2011

4:00 pm



waxaan salaamyaa dhamaan asxaabta sharafta leh ee jecel inay wax ka bartaan waxa ay yihiin magaca dir waa wax lagu farxo in dhalinta la baraa waa muhim inkastoo aad ilawdeen qabiilada ugu magaca ama da da wayn ee magaadle oo degaan kiisu yahay magaaalada ceerigaabo barasho wanaadsan akhyaartaay waa boqorka direed reerkuu ka dhashay

Blog Archive